زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه
 

صباحی بیدگلی کاشانی




صباحی بیدگلی کاشانی، حاجی سلیمان، متخلص به صباحی، از شاعران ایرانی قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم می‌باشد.


۱ - معرفی اجمالی


از تاریخ دقیق تولد صباحی اطلاعی نیست، اما از قرائنی، از جمله قدیم‌ترین مادّه تاریخی که از او به جامانده و آن را در سال ۱۱۴۹ سروده است، می‌توان حدود آن را حدس زد
[۱] صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ص۱۴، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
وی در بیدگل، از توابع کاشان، به دنیا آمد
[۲] لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر (نیمۀ دوم)، ج۱، ص۵۳۱، چاپ میرزا هاشم محدث، تهران ۱۳۷۸ش.
‌
[۳] عبداللطیف‌خان شوشتری، تحفة‌العالم و ذیل‌التحفه، ص۲۲۱، چاپ صمد موحّد، تهران ۱۳۶۳ش.
در کودکی، پدرش را از دست داد
[۴] صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ص۴، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
[۵] صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۱۵۳، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
در جوانی به حج رفت.
[۶] لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر (نیمۀ دوم)، ج۱، ص۵۳۱، چاپ میرزا هاشم محدث، تهران ۱۳۷۸ش.
[۷] فاضل‌خان‌گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۳۴، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
به مهارت او در ریاضی و هندسه اشاره شده است.
[۸] ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، ج۱، ص۴۱۶، چاپ غلامرضا طباطبائی‌مجد، تهران ۱۳۶۹ش.
[۹] فاضل‌خان‌گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۳۴، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
در زلزله شدید کاشان در ۱۱۹۶، وی خانوادۀ خود را از دست داد و در این باره مرثیه‌ای سرود
[۱۰] صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ص۱۶، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
[۱۱] صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۱۴۸، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.


۲ - شخصیت ادبی صاحبی


صباحی یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های بازگشت ادبی است و همراه با محمد شعله (متوفی ۱۱۶۰)، مشتاق اصفهانی (متوفی ۱۱۷۱)، لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی (متوفی ۱۱۹۵)، سیداحمد هاتف اصفهانی (متوفی ۱۱۹۸)، آقامحمد عاشق اصفهانی (متوفی ۱۱۸۱) و ملاحسین رفیق اصفهانی (متوفی ۱۲۲۶) از تتبع سبک هندی چشم پوشید و از شیوۀ متقدمان پیروی نمود
[۱۲] صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ص۵. چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
او با هاتف، شهاب ترشیزی (متوفی ۱۲۱۵) ‌و آذر دوستی و معاشرت داشت
[۱۳] رضاقلی‌خان هدایت، مجمع‌الفصحا، ج۲، بخش دوم، ص۸۱۳، چاپ مظاهر مصفّا، تهران ۱۳۸۲ش.
‌ و ظاهراً تخلص خود را از آذر گرفته است.
[۱۴] لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر (نیمۀ دوم)، ج۱، ص۵۳۱، چاپ میرزا هاشم محدث، تهران ۱۳۷۸ش.
[۱۵] فاضل‌خان‌گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۳۴، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
صبای کاشانی متخلص به صبا (متوفی ۱۲۳۸) و میرزامحمدصادق بزمی بیدگلی متخلص به بزمی، از شاگردان صباحی بودند و هر دو، تخلص از او دارند. صباحی در سرودن مرثیه مهارت داشت و چهارده بندی که به تقلید از محتشم کاشانی (متوفی ۹۹۶) در رثای حضرت سیدالشهداء سروده، بر تمام ترکیب‌بندهایی که به تقلید از محتشم ساخته شده است مزیت دارد.
[۱۶] صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۵، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
او در سرودن مادّه تاریخ هم تبحر داشته است.
[۱۷] صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۵، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.


۳ - مدیحه‌های صباحی


صباحی علاوه بر مدایحی که در نعت رسول اکرم و ائمه اطهار علیهم‌السلام سروده است، به مدحِ محمدجعفرخان زند، آقامحمدخان قاجار، فتحعلیشاه قاجار، امیرمحمدحسین خان شیبانی و عبدالرزاق‌خان کاشی نیز پرداخته است.
[۱۸] صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۶، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.


۴ - وفات وی


سال وفات صباحی را ۱۲۰۷ نوشته اند، به استناد مادّه تاریخی از میرسیدمحمد سحاب (متوفی ۱۲۲۲)، فرزند هاتف‌ اصفهانی، که بدین صورت ضبط شده است: «غرض کلک سحاب از بهر ضبط سال تاریخش/ بگفتا آه کزملک فصاحت شد سلیمانی»،
[۱۹] فاضل‌خان‌گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۳۴، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۲۰] عبدالرزاق دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، ج۱، ص۲۱۵، چاپ ع خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
اما بنا بر مادّه تاریخی که از صباحی به سال ۱۲۱۲ به جا مانده و قصیده‌ای که به مناسبت جلوس فتحعلیشاه قاجار در همین سال سروده، گویا در بیت سحاب تحریفی روی داده و ظاهراً مصراع دوم این بیت در اصل چنین بوده است: «بگفتا وای کزملک فصاحت شد سلیمانی.» با این فرض، وی در ۱۲۱۸ درگذشته است. او را در قبرستان غربی بیدگل به خاک سپردند.
[۲۱] صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۱۳ ـ۱۴، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
دیوان صباحی در ۱۳۳۸ش، با تصحیح و مقدمۀ‌ حسین پرتوبیضائی، به چاپ رسید. احمد کرمی نیز در ۱۳۶۵ش این دیوان را مجدداً تصحیح و چاپ کرد.

۵ - فهرست منابع


(۱) حسن امداد، انجمن‌های ادبی شیراز (از اواخر قرن دهم تا به امروز)، تهران ۱۳۷۲ش.
(۲) صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
(۳) صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، چاپ احمد کرمی، تهران ۱۳۶۵ش.
(۴) لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر (نیمۀ دوم)، چاپ میرزا هاشم محدث، تهران ۱۳۷۸ش.
(۵) احمد خاتمی، پژوهشی در سبک هندی و دورۀ بازگشت ادبی، تهران ۱۳۷۱ش.
(۶) احمد خاتمی، تاریخ ادبیات ایران در دورۀ بازگشت ادبی از سقوط صفویه تا استقرار مشروطه، تهران ۱۳۷۳ش.
(۷) عبدالرزاق دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، چاپ ع خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
(۸) سیداحمد دیوان‌بیگی شیرازی، حدیقة‌الشعرا، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۵ش.
(۹) عبداللطیف‌خان شوشتری، تحفة‌العالم و ذیل‌التحفه، چاپ صمد موحّد، تهران ۱۳۶۳ش.
(۱۰) ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، چاپ غلامرضا طباطبائی‌مجد، تهران ۱۳۶۹ش.
(۱۱) فاضل‌خان‌گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
(۱۲) رضاقلی‌خان هدایت، مجمع‌الفصحا، چاپ مظاهر مصفّا، تهران ۱۳۸۲ش

۶ - پانویس

 
۱. ↑ صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ص۱۴، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
۲. ↑ لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر (نیمۀ دوم)، ج۱، ص۵۳۱، چاپ میرزا هاشم محدث، تهران ۱۳۷۸ش.
۳. ↑ عبداللطیف‌خان شوشتری، تحفة‌العالم و ذیل‌التحفه، ص۲۲۱، چاپ صمد موحّد، تهران ۱۳۶۳ش.
۴. ↑ صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ص۴، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
۵. ↑ صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۱۵۳، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
۶. ↑ لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر (نیمۀ دوم)، ج۱، ص۵۳۱، چاپ میرزا هاشم محدث، تهران ۱۳۷۸ش.
۷. ↑ فاضل‌خان‌گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۳۴، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
۸. ↑ ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، ج۱، ص۴۱۶، چاپ غلامرضا طباطبائی‌مجد، تهران ۱۳۶۹ش.
۹. ↑ فاضل‌خان‌گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۳۴، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
۱۰. ↑ صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ص۱۶، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
۱۱. ↑ صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۱۴۸، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
۱۲. ↑ صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ص۵. چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
۱۳. ↑ رضاقلی‌خان هدایت، مجمع‌الفصحا، ج۲، بخش دوم، ص۸۱۳، چاپ مظاهر مصفّا، تهران ۱۳۸۲ش.
۱۴. ↑ لطفعلی‌بیگ آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر (نیمۀ دوم)، ج۱، ص۵۳۱، چاپ میرزا هاشم محدث، تهران ۱۳۷۸ش.
۱۵. ↑ فاضل‌خان‌گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۳۴، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
۱۶. ↑ صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۵، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
۱۷. ↑ صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۵، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
۱۸. ↑ صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۶، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.
۱۹. ↑ فاضل‌خان‌گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۳۴، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
۲۰. ↑ عبدالرزاق دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، ج۱، ص۲۱۵، چاپ ع خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
۲۱. ↑ صباحی بیدگلی، دیوان صباحی بیدگلی، ج۱، ص۱۳ ـ۱۴، چاپ حسین پرتوبیضائی، تهران ۱۳۳۸ش.


۷ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «صباحی بیدگلی کاشانی»، شماره۷۲۱۹.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.